«آرمانگرا» بودند؛ «واقع گرا» شدند
«آرمانگرايان» با «مديران» و «برنامه‌ريزان» مشكل دارند. مشكل هم در اين است كه «مديران» در «عرصه عمل» هستند و «آرمانگرايان» بر «كرسي نظر». «مديران» مي‌گويند «آرمان»ها به درد «سخنراني» مي‌خورند و «قابليت اجرا» ندارند. و آرمانگرايان بر اصالت آرمانها اصرار مي‌ورزند.
به زعم مديران، «اداره‌ي جامعه» كاري است كاملاً علمي و نمي‌توان با تكيه بر «ايده‌آل»هاي آرمانگرايانه، چرخ جامعه را گرداند.
بدين ترتيب، برخي پديده‌هاي اجتماعي در نگاه آرمانگرايان، نمودي از «ظلم» محسوب مي‌شود. در حاليكه همان پديده‌ها در نگاه مديران، به عنوان امري اجتناب‌ناپذير و قهري پذيرفته مي‌شوند. در اينجاست كه جدال ميان آرمانگرايان و مديران بالا مي‌گيرد. جدالي كه هيچ‌گاه به سرانجام نمي‌رسد.
براي مثال، آرمانگرايان اصرار دارند كه «همه‌ي فقر بايد ريشه‌كن شود» و مديران، چنين باوري را نمي‌پذيرند. چرا كه آرمانگرايان به «معارف» استناد مي‌كنند و مديران، به «عرف». بر اساس «معارف»، همه‌ي اعضاي جامعه‌ی بشري، حق حيات دارند و هيچ بهانه‌اي براي «عدم برخورداري هيچ يك از آنها» پذيرفته نيست. ولي بر اساس «عرف تاريخ»، همواره عده‌اي بوده‌اند كه از مواهب زندگي و اسباب رفاه محروم بوده‌اند. البته پشتوانه‌ي محكم‌تري نيز براي پذيرش «عرف تاريخ» تراشيده شده و آن عبارت است از «قواعد علمي».
بر اساس قواعد علمي نيز، «براي توسعه‌ي اجتماعي و اقتصادي» چاره‌اي جز محروميت عده‌اي از اعضاي جامعه‌ي بشري نيست.
مديران مي‌گويند: «اقتصاد، علم است» و بنيانگذاران «علم اقتصاد»، كار را تمام كرده‌اند. آنها «بهتر از ما مي‌دانستند» كه نمي‌توان «همه را از بند فقر رهانيد». از اين روي، در نسخه‌هايي كه براي اقتصاد پيچيده‌اند، مجوز «چشم‌پوشي از وجود عده‌اي» را صادر كرده‌اند.
اما آرمانگرايان، اين نسخه‌ها را برنمي‌تابند. آنها نمي‌توانند به «الزامات توسعه» تن دهند. آنها مي‌گويند اگر هم بپذيريم كه عده‌اي بايد قرباني شوند تا جامعه، توسعه يابد، باز هم مسئله حل نمي‌شود. در اين صورت، اين ابهام باقي است كه «اين عده، كه قرار است هزينه‌ی توسعه شوند، چه كساني هستند؟» چگونه انتخاب مي‌شوند؟ چه كساني آنها را انتخاب مي‌كنند؟ چه معيارهايي براي گزينش اين قربانيان وجود دارد؟
و مديران مي‌گويند، «جريان توسعه»، جرياني كاملاً «آزاد» است. هر كس، هر جور که «می‌تواند»، گلیم خود را از آب بیرون بکشد! هر که «باعرضه‌تر» است، در جریانِ آزاد توسعه، بهره‌مند می‌شود. توجه كنيد: «در جريانِ آزادِ توسعه، هر كه «توان» دارد، بهره‌مند مي‌شود»!!
با اين حساب، كاملاً پيداست كه «قربانيانِ توسعه» چه كساني هستند. از همان ابتدا نيز كاملاً روشن بود كه تمام كاسه كوزه‌هاي «قواعد علمي» بر سر چه كساني خواهد شكست. آيا بهتر نبود از اول بگويند كه «ناتوانان»، خود را آماده‌ي قرباني شدن كنند؟
پس، آرمانگرايان، زير بار نمي‌روند. چرا كه تن دادن به اين «قواعد علمي»، همانا رضایت دادن به «ضعيف‌كشي» است و اين، در معارف آرمانگرايان، چيزي جز «ظلم» معني نمي‌شود. چطور می‌شود، دست عده‌ای را بست و انداخت در میدان کارزار و از آنها خواست تا از خود دفاع کرده و جان خود را نجات دهند؟
كار كه به اينجا مي‌رسد، مديران مي‌گويند «بالاخره نمي‌توان در مقابل حركت شتابان توسعه ايستاد»، «نمي‌توان قطار توسعه را متوقف نمود»، «توسعه، امري قهري است و بايد اتفاق بيفتد». به زعم مديران، «توسعه همين است كه هست و جز اين نيست».
آرمانگرايان، اما اصرار دارند كه مي‌توان و بايد كه نسخه‌ي ديگري براي توسعه يافت تا انساني‌تر باشد...
و اين حكايت همچنان ادامه دارد.
***
بسياري از مديرانِ امروز، تا چندي پيش، آرمانگراياني صادق بودند كه به هيچ روي حاضر به عدول از باورهايشان نبودند و برای این آرمانها حنجره پاره می‌کردند و سینه چاک می‌نمودند. تا اینکه چرخ روزگار گرديد و «آرمانگرايانِ ديروز»، «مديرانِ امروز» شدند. انتظار بر اين بود كه اين مديران، همچنان به اصالت آرمانها پایبند باشند، ولي ديري نپاييد كه از باورهاي «راديكال» خود، ابراز ندامت كرده و سايرين را نيز دعوت به «واقع‌گرايي» كردند. و «واقع‌گرایی» یعنی پذیرشِ پیشامدها. حتی اگر این پیشامدها، با هدایت «توانگران» ترتیب یافته باشند.
بدین ترتیب بود که آرمانگرايان ديروز، مسافت ميان «حقيقت» و «واقعيت» را با گذار از دالان «مديريت» به سرعت پيمودند و شدند «واقع‌گرا» و توجیه‌گر وضع موجود...