ابتدا

ما شهید‌آوینی را با «روایت‌فتح»اش می‌شناسیم و انصافاً هم گل سرسبد آثارش همین مجموعه‌ است. آنچنان بی‌نظیر، که هیچ‌گاه مثالش در مورد دفاع مقدس، متولد نخواهد شد بی‌تردید.

از دیگر وجوه شخصیت فکری شهید آوینی، رویکردش به موضوع «تجدد» و «مدرنیته» است. مفهوم «مدرنیته» سال‌هاست به دلمشغولی اصحاب فکر تبدیل و آراء گوناگونی در باب چگونگی مواجهه با آن صادر شده است. سه‌گانه‌ی «اثبات»، «نفی» و «نقد» همواره برقرار بوده‌اند اما با غلبه‌ی جریان روشنفکریِ غرب‌باور بر ساحت تفکر در ایران و هم‌آوایی حاکمان قاجار و پهلوی با این جریان، نسخه‌ای که پیش روی ایرانیان قرار گرفت، ناظر بر «مقهوریت» در برابر مدرنیته بود. تقدس‌بخشی به مدرنیته از جانب جریان روشنفکری تا بدانجا پیش رفت که کمترین نقدی به آن را با انگ «سنت‌گرایی» و «تحجر» پس زدند. آثار مکتوب و غیرمکتوبی که در باب مدرنیته نوشته شده، نوعاً منحصر در تعدادی مشخص از چهره‌هایی است که به بت مدرنیته سجده کرده‌اند و هر آنچه می‌نویسند با این پیش‌فرض است که «نه تنها گریزی از مدرنیته و تبعاتش نیست، بلکه مدرنیته را باید پرستید». در این میانه است که چهره‌ای مانند سیدمرتضی آوینی، وارد گود می‌شود تا مدرنیته را با تمام شعباتش به چالش بکشد. او به مدرنیته نیز از همان منظری می‌نگرد که به روایت‌فتح می‌نگریست. شاید برای بعضی‌ها، روایت فتح، صرفاً یک مستند تلویزیونی باشد و آوینی هم یک مستندساز و بس. اما آنانکه ورای این مظاهر را می‌بینند، می‌دانند که آنچه آنجا روایت می‌شود، حاصل یک «کشف» و «شهود» است. راوی فتح، گزارشگر یک جنگ نیست، او آنچه را «دیده‌» است به زبان ما روایت می‌کند. هم از این روست که روایت فتح، آدمی را با خود می‌برد.

شهید آوینی، با تمام وجود به نقد مدرنیته پرداخت. بر اساس همان فرمول «شهود»، آوینی در نقد مدرنیته، در مقام یک روشنفکر که در حال نقدِ یک مقوله‌ی فلسفی‌ست قرار نمی‌گیرد. او، اینجا هم «ماهیت» مدرنیته را شهود می‌کند و از آن منظر به نقدش می‌کشد و در این نقدها، مدرنیته را چنان همه‌بعدی و دقیق تصویر می‌کند که کاملاً‌ عیان می‌شود که مدرنیته ماهیتی غیرالهی و شرک‌آلود دارد. این، همان نقطه‌ی مغفولی است که ما در جستجویش هستیم. حیرانی ما در برابر مدرنیته، زاییده‌ی غفلت از ماهیت و ذات مدرنیته است و آوینی این نقطه را برای ما نشانه‌گذاری کرده است...

مجموعه‌ی مقالاتش در کتاب «توسعه و مبانی تمدن غرب» در پی گشودن مسیری در تفکر است که مدرنیته را از بیخ و بن به چالش بکشد. از نظریه‌ی سیر خطی پیشرفت تاریخ گرفته تا توسعه، تکنولوژی، علوم مدرن و نظام آموزشی جدید و رسانه را با ظرافت به نقد می‌کشد تا ثابت کند که بتِ مدرنیته، پرستیدنی نیست!